BÀI THƠ CON NƯỚC THUỶ TRIỀU
(copy from luuchuong_gl1957’s blog and correct spelling)
Thuỷ triều lên xuống cho hay
Kể trong một tháng hai ngày nước sinh
Tháng Giêng, tháng bẩy phân minh
Mùng năm, mười bốn Dần sinh - Tỵ hồi
Tháng Tám cho lẫn tháng Đôi
Mùng ba, Mười bẩy, Tỵ lai - Ngọ hoàn
Tháng ba, tháng chín cho tường
Mười ba, đôi bẩy Dần sang - Mão hồi
Tháng tư cho đến tháng mười
Đôi năm mười một, Tỵ hồi - Ngọ sinh
Tháng năm, tháng một phân minh
Đôi ba, mùng chín Dần sinh - Mão hoàn
Tháng sáu, tháng chạp mới an
Mười bẩy, đôi một Sửu hoàn - Tý sinh.
Theo Lý số Phương đông thì: Xuất phát từ ngày xưa nước ta là nước thuần nông. Công việc trồng trọt, canh tác của người dân bị sự ảnh hưởng lớn từ nguồn nước "Nhất nước, nhì phân tam cần, tứ giống". Bởi vậy việc nắm bắt được qui luật của "con nước" là rất quan trọng. Những ai ở miền đồng bằng, nếu để ý sẽ thấy rõ mực nuớc sông, ruộng trong những ngày con nước có sự thay đổi rõ rệt: nước có lên - có xuống hay có lớn - có ròng. Qua thống kê, tổng hợp rút và ra quy luật ông cha ta đã tìm ra những ngày con nước. Do ảnh hưởng của mặt trăng đến hoạt động trên trái đất. Trong đó có sự lên xuống của mực nuớc ở các sông suối ao hồ. Quy luật +14 minh chứng cho ảnh hưởng của mặt trăng đến tráí đất. Vì 14 ngày là 1 chu kỳ tròn dần hay mỏng dần của mặt trăng. "Mồng một lưỡi trai Mồng hai lá lúa Mồng ba câu liêm.... Mười rằm trăng náu.....".
Tháng 1+ 7 : ngày 5 - 19
Tháng 2 + 8 : ngày 3 - 17 - 29
Tháng 3 + 9 : ngày 13 - 27
Tháng 4 + 10: ngày 11 - 25
Tháng 5 + 11: ngày 9 - 23
Tháng 6 + 12: ngày 7 - 21.
Đây là bảng lịch của ngư dân vùng biển Đồ Sơn áp dụng từ xưa đến nay để đi biển, khai thác sò, cáy trên các bãi bồi. Riêng tháng 2+8 do tính chất tháng thiếu đủ nên có thêm bớt 1 ngày nữa là 29 (cách với ngày trước đó có 12 ngày, nhưng ngày kế tiếp của tháng sau vẫn cách là 14 ngày. Một năm có 26 ngày cố định, không thay đổi so vơi trường hợp tháng thiếu ngày. Nhận xét :
1- Lấy 364 ngày của một năm chia cho 14 được 26.
2- Bằng cách diễn giải ở trên cho thấy : cứ 6 tháng sau sẽ lặp lại như vậy : 1+6 = 7; 2 +6 = 8…
3- Các ngày đó toàn ngày lẻ : Ở cột ngày đầu tháng : 3, 5, 7, 9, 11, 13 và cột ngày cuối tháng 17, 19, 21, 23, 25, 27 và 29. Không có ngày 1 và 15 là những ngày Sóc Vọng.
Theo như bảng này thì ngày con nước trong một năm có 26 ngày.
Dị bản thứ nhất:
Tháng giêng + 7 : 5 - 19
Tháng hai + 8 : 3 - 17
Tháng ba + 9 (Tháng Thìn – Tuất): 12 – 27
Tháng tư + 10 : 12 - 25
Tháng năm + 11 : 9 - 23
Tháng sáu + 12 : 7 – 21.
Dị bản thứ hai, Bài này nói về giờ nước kém cho dân đi câu biển bầy nhau :
"Tháng giêng, tháng bẩy phân minh
Mồng năm, mười chín, thìn sinh tỵ hồi.
Tháng tám cho lẫn tháng đôi (tháng hai)
Mồng ba mười bẩy tỵ lai, ngọ hoàn.
Tam (3) cửu (9) tòng như nguyệt tiền
Ngày hai mươi chín nước liền thụ thai
Mười ba sinh con thứ hai
Tuất thăng, mão giáng chẳng sai chút nào.
Tháng tư đối với tháng mười
Sinh con mười một cùng thời hăm lăm.
Tháng một (11) chi khác tháng năm
Đã tường mồng chín, chớ nhằm hăm ba.
Tháng sáu, tháng chạp (12) suy ra
Mồng bẩy, hăm mốt ấy là nước sinh".