Thuyết âm dương không chỉ như bạn nói đâu, bạn đọc thuyết âm dương như thế thì thiếu sót nhiều lắm.
Thuyết âm dương : Vô cực => thái cực => lưỡng nghi => tứ tượng => bát quái => 64 quái
Quy luật biến chuyển của vạn vật thông qua các quái tượng, chính là nội dung của thuyết ÂM DƯƠNG đó.
Việc phân tích khí nhẹ bay lên thành thiên, khí nặng lắng xuống thành địa thì chỉ là phần giải thích về lưỡng nghi thôi, mới được một phần rất nhỏ của thuyết âm dương.
Phục Hy sắp xếp phương vị tiên thiên lý luận như sau :
■ CÀN là Trời (Dương), KHÔN là Ðất (Âm). Trời Ðất tức Âm Dương là gốc của muôn vật nên xuất hiện trước nhất.
- CÀN thì thuộc Dương, ấm áp nên đặt ở phương Nam.
- KHÔN thì thuộc Âm, lạnh lẽo nên đặt ở phương Bắc.
■ Ấm và lạnh tạo ra hơi nước, sương mù, nên đặt ÐOÀI tiếp theo CÀN.
■ Còn LY là lửa, là mặt trời thì đặt ở phương Ðông là hướng mặt trời mọc, nên đặt LY tiếp theo ÐOÀI.
■ Hơi nước và khí nóng phát động tạo ra sấm sét, đồng thời giúp cây cỏ nẩy sinh, nên đặt CHẤN tiếp theo LY.
■ Trời cao về Tây Bắc mà Đất thấp về Đông nam, Mặt đất thì lồi lõm, nơi cao thành núi, nên đặt CẤN kế bên KHÔN; còn nơi thấp thì nước đọng lại thành sông, biển, hồ, nên đặt KHẢM tiếp theo CẤN.
■ Vạn vật biến chuyển giao hữu nên phong khí sinh ra, nên đặt TỐN sau cùng
Ðó là Bát quái có đầy đủ: Trời Ðất, mặt trời mặt trăng, và Thủy Hỏa Phong.
Phục Hy bố trí các quẻ theo hình tròn, đứng từ tâm điểm hướng ra ngoài, vì Phục Hy quan niệm Vũ trụ rộng lớn bao la đến đâu đi nữa nhưng khởi điểm vẫn ở trung tâm là Thái Cực.
Còn phương vị Hậu thiên được Văn vương bố trí dựa vào tiết khí và thời gian, căn cứ trên sự biến đổi âm dương trong nội quái:
■ Phương Bắc, mùa đông, tiết đông chí, khí trời giá lạnh, nước đóng thành băng, là hiện tượng Âm khí hãm Dương khí, nên lấy quẻ KHẢM có hình tượng hai hào Âm bao bọc một hào Dương đặt ở đó.
■ Phương Nam, mùa hạ, tiết hạ chí, khí trời nóng, lửa dễ cháy, là hiện tượng Dương khí hãm Âm khí, nên lấy quẻ LY có hình tượng hai hào Dương bao bọc một hào Âm đặt ở đó.
■ Phương Ðông, mùa xuân, tiết xuân phân, Dương khí ở trên giáng xuống, Âm khí ở dưới bốc lên, hai khí Âm Dương va chạm nhau thành tiếng sấm, nên lấy quẻ CHẤN có hình tượng hai hào Âm ở trên, một hào Dương ở dưới đặt ở đó.
■ Phương Tây, mùa thu, tiết thu phân, khí trời hanh khô, dương khí chiếm hết mặt đất, nên lấy quẻ ÐOÀI có hình tượng một hào Âm ở trên, hai hào Dương ở dưới đặt ở đó.
■ Phương Ðông Bắc, tiết lập xuân, Dương khí vừa thoát khỏi sự bao bọc của Âm khí, lấy quẻ CẤN có hình tượng một hào Dương ở trên, hai hào Âm ở dưới đặt ở đó.
■ Phương Ðông Nam, tiết lập hạ, bắt đầu mùa gió chướng và mùa bão, đây là hiện tượng Dương khí lấn lướt Âm khí, lấy quẻ TỐN có hình tượng hai hào Dương ở trên, một hào Âm ở dưới, đặt vào đó.
■ Phương Tây Nam, tiết lập thu, lúc nầy là vào mùa mưa, đây là hiện tượng Âm khí lấn lướt Dương khí, nên lấy quẻ KHÔN có hình tượng ba hào Âm đặt ở đó.
■ Phương Tây Bắc, tiết lập đông, khí hậu lúc nầy là rất hanh khô, vạn vật trở nên cứng rắn, nên lấy quẻ CÀN có ba hào Dương đặt ở đó.
Sự khác nhau giữa Tiên Thiên và Hậu thiên chính là ở lý do thời điểm :
Thời gian :
■ Tiên Thiên là trước Trời, tức là trước khi thành hình vũ trụ hữu hình, lúc đó còn ở trạng thái vô hình, nên thuộc về Hình Nhi Thượng học, do vua Phục Hy hoạch định.
■ Hậu Thiên là sau Trời, tức là vũ trụ đã có hình thể hữu vi, nên thuộc Hình Nhi Hạ học, do vua Văn Vương chủ trương.
■ Tiên Thiên là lúc từ vô thủy đến lúc có Âm Dương tác động sinh Ngũ Hành.
■ Hậu Thiên là bắt đầu từ lúc có Ngũ Hành và Âm Dương hình thành vũ trụ và vạn vật cho đến vô chung.
Như vậy, Tiên Thiên Bát quái và Hậu Thiên Bát quái chỉ là hai chặng đường trong quá trình diễn tiến của vũ trụ vạn vật từ vô thủy đến vô chung, mà trong đó các vấn đề: Xuất nhập, Hữu vô, Sinh diệt, đều do Thái Cực mà ra. Do đó, cái học về Tiên Thiên là cái học về TÂM, còn cái học Về Hậu Thiên là cái học về TÍCH.
Phương vị :
■ Ở Bát quái Tiên Thiên, trục Nam Bắc do hai quẻ Càn Khôn trấn giữ, và trục Ðông Tây do hai quẻ Ly Khảm chế ngự.
■ Ở Bát quái Hậu Thiên, trục Nam Bắc chuyển cho Ly Khảm, còn trục Ðông Tây chuyển cho Chấn Ðoài.
■ Trong giai đoạn Tiên Thiên, sở dĩ trục Nam Bắc là Càn Khôn là vì Trời Ðất đóng vai trò chủ yếu trong công cuộc hình thành vũ trụ. Càn là Trời (Dương), Khôn là Ðất (Âm).
■ Qua giai đoạn Hậu Thiên, vũ trụ thành hình xong thì Ngũ Hành đảm nhận vai trò quan trọng trong việc tạo ra muôn loài sinh vật.
Trong Ngũ Hành (Kim, Thủy, Mộc, Hỏa, Thổ) thì hai Hành THỦY và HỎA vượng khí nhất nên lãnh đạo ba Hành kia. Quẻ LY thuộc HỎA và quẻ KHẢM thuộc THỦY, nên LY KHẢM thay thế Càn Khôn để ngự trị trục Nam Bắc, khiến cho hai quẻ Càn và Khôn phải thay đổi vị trí.
■ Trong Hậu Thiên Bát quái đồ, các quẻ đối xứng nhau qua trục Ðông Tây; còn trong Tiên Thiên Bát quái đồ thì các quẻ đối xứng nhau qua tâm điểm của Bát quái đồ.
Không gian :
■ Tiên Thiên là cái KHÔNG (Hư Vô) vĩ đại của vũ trụ lúc ban đầu, là cái ÐẠO hay cái LÝ gọi là Thái Cực, vô hình vô ảnh, vô thủy vô chung, được tượng trưng bằng một vòng tròn rổng.
■ Hậu Thiên là cái CÓ (Hữu hình) vĩ đại của vũ trụ lúc đã thành hình cùng với vạn vật, thiên hình vạn trạng, được tượng trưng bằng Bát quái Hậu Thiên.
Biến đổi từ Tiên Thiên về Hậu Thiên, nguyên tắc là "Chiết Khảm, điền Ly" :
■ Theo trục Bắc Nam trong Bát quái Hậu Thiên, nếu thay quẻ KHẢM bằng quẻ KHÔN và thay quẻ LY bằng quẻ CÀN thì Bát quái Hậu Thiên trở thành Bát quái Tiên Thiên.
■ Quẻ KHẢM khác quẻ KHÔN do nét giữa. Chiết KHẢM là bẻ gãy làm hai cái nét giữa của quẻ KHẢM thì nó biến thành quẻ KHÔN.
■ Quẻ LY khác quẻ CÀN cũng do nét giữa. Ðiền LY là lấp đầy chỗ trống của nét giữa quẻ LY thì nó thành quẻ CÀN.
Học thuyết Âm Dương là học thuyết bao trùm vũ trụ, nó không chỉ thể hiện cái thực hiện hữu, mà nó mang ý nghĩa bao trùm cả không gian và thời gian cho cả vũ trụ này. Sự khác nhau về Tiên Thiên và Hậu Thiên là ở 2 cách Quy nạp khác nhau, nhìn nhận khác nhau về sự vật. Tuy đều xuất phát từ quái tượng, nhưng mỗi thứ ra đời dựa trên 1 sự quy nạp khác nhau, chứ không phải là Văn Vương “sửa chữa” Tiên thiên thành Hậu thiên. Ta ví dụ Bát quái tượng như một món nguyên liệu (gỗ lạt, tre nứa chẳng hạn), nhưng đóng nó thành con thuyền hay dựng nó thành cái nhà là ở cái sự DỤNG CÔNG của nó. Tiên thiên quái và Hậu thiên quái cũng vậy thôi, mỗi thứ dụng công một khác. Không có cái nào sai cả, nên nhìn nhận với tư duy thật vĩ mô thì mới cảm nhận được.
Vài lời thô thiển
KÍNH
